ماری کوری دانشمند مشهور فیزیک و شیمی بود که به‌عنوان یکی از پیشگامان عصر رادیواکتیو شناخته می‌شود. او تنها زن برنده‌ی دو جایزه‌ی نوبل است.
ماری اسکلودوسکا کوری (Marie Sklofowska Curie) با نام تولدی Maria Salomea Sklodowska یک دانشمند فیزیک و شیمی فرانسوی لهستانی‌الاصل بود. او یکی از پیشگامان تحقیقات در زمینه‌ی رادیواکتیویته محسوب می‌شود. به‌علاوه، ماری اولین بانوی برنده‌ی جایزه‌ی نوبل و همچنین اولین فرد و تنها بانوی جهان با دو جایزه‌ی نوبل بود. خانواده‌ی کوری، در مجموع ۵ جایزه‌ی نوبل را به نام خود ثبت کردند.
این دانشمند بزرگ، اولین استاد زن در دانشگاه پاریس بود. ماری مانند خواهرش برونیسلاوا (برونیا) در فرانسه تحصیل کرد. او پس از ازدواج با پیر کوری، نام خانوادگی همسر را انتخاب کرد و اولین جایزه‌ی نوبل خود در رشته‌ی فیزیک را نیز با پیتر به‌صورت مشترک دریافت کرد. جایزه‌ی نوبل دوم، در رشته‌ی شیمی به ماری اهدا شد.
از دستاوردهای بزرگ ماری کوری می‌توان به توسعه‌ی نظریه‌ی رادیواکتیوته (Radioactivity) اشاره کرد که اصطلاح آن نیز توسط همین بانوی دانشمند مطرح شد. به‌علاوه، روش‌های ایزوله کردن ایزوتوپ‌های رادیواکتیو و کشف دو عنصر پولونیوم و رادیوم نیز توسط این دانشمند انجام شد. او مدیریت اولین تحقیقات تاریخ در موضوع نئوپلاسم با استفاده از ایزوتوپ‌های رادیواکتیو را نیز بر عهده داشت. موسسه‌های تحقیقاتی کوری توسط این بانوی دانشمند در پاریس و ورشو تأسیس شدند و تا به امروز هم مراکز اصلی تحقیقات پزشکی در جهان هستند.
تولد و تحصیل
ماریا سالومی اسکلودوسکا در هفتم نوامبر سال ۱۸۶۷ در ورشو لهستان به‌دنیا آمد. در آن سال‌ها، لهستان هنوز بخشی از فرمانروایی روسیه محسوب می‌شد. او از دوران کودکی به حافظه‌ی شگفت‌انگیز مشهور بود و در ۱۶ سالگی، مدال طلای رقابت‌های علمی را از یک دبیرستان روسی دریافت کرد. پدر ماریا، یک معلم ریاضی و فیزیک بود. او تمام پس‌انداز خود را به‌خاطر سرمایه‌گذاری اشتباه از دست داد و ماری مجبور بود در نوجوانی، در کنار تحصیل کار هم بکند. مادر او نیز یک معلم بود و البته در ۱۰ سالگی ماریا از دنیا رفت.
ماریا از کارهای دوران نوجوانی پس‌اندازی برای خود جمع کرد و بخشی از این پس‌انداز را به خواهرش برونیسلاوا داد تا در فرانسه، به تحصیل علوم پزشکی بپردازد. برونیسلاوا نیز قرار بود بعدا در ادامه‌ی تحصیل به ماریا کمک کند.
ماریا از همان کودکی حافظه ی قوی و پشتکار بالای مطالعه داشت
ماریا در سال‌های تحصیل خواهرش در فرانسه، سخت مشغول کار بود و شب‌ها به مطالعه‌ی شیمی، فیزیک و ریاضی می‌پرداخت. به‌علاوه او در کلاس‌های درس و سخنرانی‌ها و رویدادهای رایگان یک کتابخانه‌ی لهستانی شرکت می‌کرد تا در مورد فرهنگ لهستانی و علوم کاربردی، نکاتی بیاموزد. البته در آن سال‌ها تحصیل دختران در لهستان ممنوع بود و نیروهای تزار روسی، ماریا را از ادامه‌ی حضور در کتابخانه منع کردند.
سفر به پاریس
ماریا در نوامبر سال ۱۸۹۱ و در ۲۴ سالگی به پاریس رفت. او در آنجا نام ماری را انتخاب کرد و در شروع تحصیل، به‌مطالعه‌ی رشته‌های شیمی، ریاضی و فیزیک در سوربن پرداخت. سوربن در آن زمان هم بهترین دانشگاه پاریس بود. دوره‌های این دانشگاه به زبان فرانسه برگزار می‌شدند و ماری مجبور بود به‌سرعت این زبان را بیاموزد.
ماری ابتدا در خانه‌ی خواهر و شوهر خواهرش زندگی می‌کرد. محل زندگی آنها با دانشگاه سوربن فاصله‌ای یک ساعته داشت و به‌همین دلیل، پس از مدتی ماری یک خانه در نزدیکی دانشگاه اجاره کرد. آپارتمان او وضعیتی مناسبی نداشت و نبود وسایل گرمایشی، زندگی را در روزهای زمستان برای او طاغت‌فرسا می‌کرد.
به‌هرحال استعداد و پشتکار بالا همیشه همراه ماری بود و او در سال ۱۸۹۳ و در سن ۲۶ سالگی، مدرک کارشاسی ارشد خود را به‌عنوان دانشجوی برتر در رشته‌ی فیزیک دریافت کرد. پس از فار‌غ‌التحصیلی، یک کمک‌هزینه‌ی صنعتی به ماری اهدا شد تا در مورد تأثیر ذرات ترکیب فولاد در خواص مغناطیسی آن تحقیق کند. هدف نهایی، تدوین روشی برای ساخت آهنرباهای قوی‌تر بود.
مدرک کارشناسی ارشد فیزیک و شیمی در فاصله‌ی یک سال دریافت شدند
علاقه‌ی ماری به تحقیق و مطالعه هیچ‌گاه تمام نمی‌شد. او در سن ۲۷ سالگی و در سال ۱۸۹۴، مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته‌ی شیمی نیز دریافت کرد. دلتنگی برای وطن نیز همواره با این دانشمند باهوش همراه بود. او پس از اتمام پروژه‌ی فولاد آهنربایی، برای مدتی به لهستان رفت اما امیدش برای یافتن شغل در این کشور، بی‌نتیجه ماند. دلیل آن نیز همان محدودیتی بود که سال‌ها قبل، او را از تحصیل در لهستان باز داشت.
به‌هرحال ماری به پاریس بازگشت و این بار تصمیم گرفت تا تحصیلات خود را تا مقطع دکتری ادامه دهد. او در سال ۱۸۹۵ و در ۲۸ سالگی با پیر کوری ازدواج کرد. پیر در آن زمان ۳۶ سال داشت. او به‌تازگی مدرک دکتری را دریافت کرده و به‌عنوان استاد مشغول به فعالیت شده بود. پیر دانشمندی شناخته شده و قابل احترام بود. او در ۲۱ سالگی به همراه برادرش جک، مفهوم پیزوالکتریسیته را کشف کرد. به‌علاوه، پیر سابقه‌ای طولانی در تحقیقات شاخه‌ی مغناطیس داشت و مفهومی را کشف کرد که امروز به نام نقطه‌ی کوری شناخته می‌شود. این نقطه، دمایی است که یک تغییر کوچک در آن، تأثیری بزرگ روی خاصیت مغناطیسی ماده دارد.
مطالعه‌ی اورانیوم و دستاوردهای علمی
ماری پس از ازدواج با پیر، نام خانوادگی او را نیز به نام خانوادگی خود اضافه کرد. او در آن سال‌ها مشغول تحقیقات مقطع دکتری بود و برای این منظور، عنصر اورانیوم را انتخاب کرد. در سال ۱۸۹۵، ویلهلم رونگتن پرتوهای X و فرآیند تصویربرداری از اعضای داخل بدن را کشف کرد. یک سال بعد، دانشمندی با نام هنری بوکورل کشف کرد که پرتوهای ساطع شده از اورانیوم، توانایی عبور از فلزات را دارند و البته، متفاوت از پرتوهای X هستند.
به‌هرحال ماری تصمیم گرفت تا روی این پرتوهای جدید تحقیق کند. این زمینه، بحثی جذاب و جدید برای مطالعات دکترای او بود. ماری در مسیر مطالعه‌ی این پرتوها، کشفیات قابل توجهی انجام داد که در ادامه به برخی از آنها می‌پردازیم:
- پرتوهای اورانیوم، هوای مسیر خود را از لحاظ الکتریسیته، باردار می‌کنند. این هوا، رسانای الکتریسیته خواهد بود. این کشف ماری، با استفاده از یک الکترومتر انجام شد که پیر و برادرش اختراع کردند.
- تعداد پرتوهای ساطع شده از اورانیوم، تنها به مقدار اورانیوم حاضر بستگی دارد. در واقع، حالت شیمیایی اورانیوم در این تعداد بی‌تأثیر است. او با این کشف به این نتیجه رسید که پرتوها از داخل اتم‌های اورانیوم ساطع می‌شوند و نیازی به واکنش‌های شیمیایی ندارند.
- مواد معدنی حاوی اورانیوم همچون پیچ‌بلند و توربرنیت، تأثیر بیشتری نسبت به اورانیوم خالص در باردار کردن هوا دارند. او نظریه‌ای در این مورد مطرح کرد. طبق این نظریه، این مواد باید حاوی یک عنصر شیمیایی دیگر و فعال‌تر از اورانیوم باشند.
- عنصر شیمیایی توریوم نیز مانند اورانیوم پرتو ساطع می‌کند. البته این کشف به‌صورت همزمان توسط گرهارد کارل اشمیت نیز در آلمان انجام شد.
همسر ماری تا تابستان ۱۸۹۸ پیگیر تحقیقات او بود و در آن زمان، به‌اندازه‌ی خود ماری به این دستاوردها علاقه‌مند شد. او به ماری پیشنهاد همکاری در تحقیقات علمی داد و ماری نیز با کمال میل پذیرفت. در آن زمان آنها یک دختر یک ساله به نام آیرین داشتند. ۳۷ سال بعد، آیرین نیز جایزه‌ی نوبل شیمی را دریافت کرد.
ماری کوری در مورد همکاری با پیر در جایی گفته است:
من و همسرم به‌خاطر محبت به یکدیگر و کارهای مشترک، به‌قدری با هم متحد بودیم که تقریبا تمام زمان خود را با هم سپری می‌کردیم.
کشف پولونیوم و رادیوم
ماری و پیر تمرکز تحقیقات خود را روی کشف عنصری دیگر در ماده‌ی معدنی پیچ‌بلند معطوف کردند. تا پایان سل ۱۸۹۸، پس از تحقیق روی چندین تن از این ماده، آنها دو عنصر شیمیایی جدید را معرفی کردند. اولین عنصر کشف شده پولونیوم نام داشت. ماری، به‌خاطر احترام به وطن خود (Poland)، این نام را برای عنصر جدید انتخاب کرد. این زوج در تحقیقات خود به نتیجه رسیدند که پولونیوم ۳۰۰ برابر بیشتر از اورانیوم، پرتو ساطع می‌کند.
آنها در نتایج تحقیقات نوشتند:
ما اعتقاد داریم که ماده‌ی استخراج شده از پیچ‌بلند، حاوی فلزی بود که پیش از شناخته شده نبود. خواص تحلیلی این ماده نیز به بیسموت نزدیک است. اگر وجود این فلز جدید تأیید شود، ما نام پولونیوم را به‌احترام وطن یکی از خودمان، برای آن پیشنهاد می‌کنیم.
دومین عنصری که توسط این زوج کشف شد، رادیوم نام داشت. آنها نام این عنصر را از روی معنی لاتین کلمه‌ی پرتو (Ray) انتخاب کردند. خانواده‌ی کوری به این نتیجه رسیدند که رادیوم، چندین میلیون برابر بیشتر از اورانیوم، رادیواکتیویته دارد. به‌علاوه آنها کشف کردند که ترکیبات رادیوم، نورانی هستند و همچنین، این ماده منبع گرما نیز هست. در واقع این ماده بدون هیچ واکنش شیمیایی گرم‌تر از محیط اطراف خود می‌شود.
پیر و ماری در خلال تحقیقات خود، اصطلاح جدیدی را برای آن‌چه که در حال بررسی‌اش بودند، انتخاب کردند. رادیواکتیویته یا پرتوافشانی (Radioactivity) اصطلاح مورد نظر آنها بود. پرتوافشانی، فعالیتی بود که عناصری همچون اورانیوم، توریوم، پولونیوم و رادیوم انجام می‌دادند.
جایزه‌‌های نوبل و تراژدی زندگی شخصی
پیر کوری، به هیئت داوران نوبل اصرار کرد که جایزه‌ی شیمی را به ماری هم بدهند
ماری کوری سرانجام در ژوئن سال ۱۹۰۳، مدرک دکترای خود را در رشته‌ی فیزیک دریافت کرد. داوران ماری معتقد بودند او بزرگترین تأثیر علمی تاریخ در یک پایان‌نامه‌ی دکترا را از خود بر جای گذاشته است. ۶ ماه بعد، این دانشمند جایزه‌ی نوبل فیزیک را به‌عنوان اولین زن تاریخ ازآن خود کرد. او این جایزه را به‌صورت مشترک با پیر کوری و هنری بکورل دریافت کرد. منابع تاریخی، بکورل را کاشف اصلی رادیواکتیویته می‌دانند. هیئت داوران نوبل قصد داشت ابتدا تنها جایزه را به پیر و هنری بدهد اما اصرارهای پیر کوری باعث شد تا ماری نیز در این جایزه سهیم باشد.
جایزه‌ی نقدی نوبل، شرایط زندگی را برای ماری و پیر آسان‌تر کرد. آنها با این جایزه توانستند یک دستیار آزمایشگاه استخدام کنند. پیر نیز کرسی تدریس فیزیک را در دانشگاه سوربن تصاحب کرد. دانشگاه نیز یک آزمایشگاه مجهزتر در اختیار این زوج قرار داد. آنها در سال ۱۹۰۴ صاحب یک دختر دیگر با نام ایو شدند.
در سال ۱۹۰۶، زندگی آرام و خوشبخت خانواده‌ی کوری دچار یک نقطه‌ی سیاه شد. پیر در یک حادثه در تصادف با یک درشکه جان خود را از دست داد. ماری باوجود ناراحتی شدید از مرگ پیر، پیشنهاد سوربن برای تدریس فیزیک به‌جای او را قبول کرد. این تدریس نیز یک تاریخ‌سازی دیگر توسط ماری بود. او به‌عنوان اولین استاد زن در دانشگاه پاریس فعالیت می‌کرد.
ماری کوری در سال ۱۹۱۰ موفق شد تا نمونه‌ای خالص از فلز رادیوم را در محیطی ایزوله استخراج کند. او این عنصر (عنصر شماره‌ی ۱۲) را سال‌ها پیش کشف کرده بود. این استخراج، جایزه‌ی نوبل شیمی را در سال ۱۹۱۱ برای ماری کوری به همراه داشت. البته کشف عناصر رادیوم و پولونیوم نیز دلایل دیگر اهدای این جایزه بودند. ماری کوری تنها فردی است که جایزه‌ی نوبل را هم در فیزیک و هم در شیمی در کارنامه‌ی خود دارد.
جنگ جهانی اول
با شروع جنگ جهانی اول، ماری نتایج علمی خود را به دنیای واقعی و با کاربردهای مفید عرضه کرد. او با کمک دختر ۱۷ ساله‌اش آیرین، تجهیزات تصویربرداری پزشکی نیمه‌پرتابل را برای استفاده در میدان‌های جنگ طراحی و تولید کرد. تا پایان آن جنگ، بیش از یک میلیون سرباز توسط دستگاه‌های این دانشمند تحت عکاسی پزشکی قرار گرفتند.
با پایان جنگ، ماری کوری دیگر دانشمندی با شهرت جهانی بود. او به سرتاسر جهان سفر و در مورد علم و موسسه‌ی تحقیقات پزشکی رادیوم خود سخرانی می‌کرد. ماری یکی از معدود دانشمندانی بود که به یکی از تاریخ‌سازترین کنفرانس‌های تاریخ علم در سال ۱۹۲۷ دعوت شد. این کنفرانس با نام Solvay Conference on Electrons and Photons برگزار شد و علاوه بر ماری، بزرگانی همچون پلانک و اینشتین نیز در آن حضور داشتند.
همان‌طور که گفته شد، موسسه‌ی تحقیقات رادیوم یکی از بزرگترین دستاوردهای این دانشمند بزرگ و همسرش بود. آنها پس از کشف خواص پزشکی و درمانی پرتوها، تصمیم گرفتند تا پتنت کاربرد پزشکی آنها را ثبت نکرده و استفاده‌ی عموم از آن را آزاد اعلام کنند. آرزوی سال‌های پایانی عمر ماری نیز، تحقیقات هرچه بیشتر در مورد کاربرد پرتوافشانی در علوم پزشکی بود.
رادیوم در آن سال‌ها قیمتی در حدود ۱۲۰ هزار دلار برای هر گرم داشت که در ارزش کنونی، میلیون‌ها دلار می‌شود. ماری کوری تنها می‌توانست یک گرم از این ماده را برای تحقیقات سرطان تهیه کند. او در سال ۱۹۲۰ مصاحبه‌ای با ژورنالیست مشهور آمریکایی ماری متینگلی ملونی مشهور به میسی داشت. میسی از ماری پرسید که آیا می‌تواند کمکی به موسسه‌ی تحقیقاتی او داشته باشد. ماری در پاسخ تنها درخواست یک گرم رادیوم کرد. در آن زمان شرکت‌های آمریکایی حدود ۵۰ گرم رادیوم غنی‌شده داشتند.
ماری در جنگ حهانی اول از آسیب‌دیدگان جنگ تصویربردای اشعه X انجام می‌داد
میسی در سفر به آمریکا کمپینی را برای فراهم کردن رادیوم مورد نظر ماری کوری برگزار کرد. در نهایت ۱۰۰ هزار دلار پول جمع شد و یک شرکت شیمیایی در پیتزبورگ، یک گرم رادیوم را با تخفیف به همین قیمت به ماری فروخت. در ۲۰ می سال ۱۹۲۱، رئیس جمهور وقت آمریکا وارن هاردینگ، این یک گرم رادیوم را در یک جعبه‌ی فلزی مخصوص، به ماری اهدا کرد.
از آن سال‌ها تاکنون، موسسه‌ی تحقیقات کوری (که بعدا به این نام تغییر کرد) موفقیت‌های متعددی را در زمینه‌های تحقیقاتی کسب کرد. ۳ نفر از کارمندان این موسسه، موفق به دریافت جایزه‌ی نوبل شدند. آیرین و فردریک جولیوت کوری (همسر آیرین) جایزه‌ی شیمی را در سال ۱۹۳۵ کسب کردند و پیر دی جنس نیز جایزه‌ی فیزیک را در سال ۱۹۹۱ به خود اختصاص داد.
مرگ و میراث ماندگار
ماری کوری در ۴ جولای سال ۱۹۳۴ و در سن ۶۶ سالگی از دنیا رفت. دلیل مرگ او، کم‌خونی آپلاستیک بود که در مغز استخوان رشد می‌کند. کارشناسان، تماس با مواد رادیواکتیو را دلیل ایجاد این بیماری در کوری می‌دانند. دانشمندان کنونی احتیاط بسیار بالایی در تماس با این مواد دارند. اما بزرگانی همچون ماری کوری این احتیاط را نداشتند. به‌همین دلیل کتاب‌ها و یادداشت‌های او نیز به‌حدی حاوی مواد رادیواکتیو هستند که در جعبه‌های مخصوص نگهداری می‌شوند.
ماری کوری در گوستانی در پاریس در کنار همسرش دفن شد. حدود ۶۰ سال بعد و در سال ۱۹۹۵، بقایای اجساد این دو دانشمند بزرگ برای ادای احترام به معبد پانتئون در پاریس منتقل شد. او اولین زنی بود که به‌خاطر شایستگی‌های شخصی، افتخار دفن در این محل را پیدا می‌کرد.
ماری کوری در محافل و فرهنگ‌های مختلف به‌خاطر دستاوردهای علمی مورد تحسین قرار گرفته است. در سال ۲۰۰۹، مجله‌ی New Scientist یک رأی‌گیری را برای انتخاب برترین بانوی تأثیرگذار تاریخ برگزار کرد. در این رأی‌گیری، ماری کوری با ۲۵.۱ درصد در رتبه‌ی اول قرار گرفت درحال‌که رقیب اصلی او روزالین فرانکلین ۱۴.۲ درصد رأی داشت.
کتاب‌ها و یادداشت‌های او به مقدار زیادی آغشته به مواد رادیواکتیو هستند
لهستان و فرانسه، سال ۲۰۱۱ را به‌عنوان سال ماری کوری نامگذاری کردند. سازمان ملل نیز آن سال را سال شیمی نام نهاد. این دانشمند بزرگ علاوه بر دو جایزه‌ی نوبل، جوایزی همچون مدال دیوی، مدال ماتوچی، جایزه‌ی آکتونین، مدال الیوت کرسون و مدال فرانکلین را دریافت کرد. به‌علاوه، واحد محاسبه‌ی رادیواکتیویته با نشان Ci، به‌افتخار این دانشمند بزرگ و همسرش ثبت شده است. عنصر شماره‌ی ۹۶ جدول تناوبی عناصر نیز کوریوم نام نهاده شد.
دانشگاه‌های متعدد سرتاسر جهان، نشان‌های افتخاری خود را به ماری کوری داده‌اند. دانشگاه‌های لووف پلی‌تکنیک، فناوری ورشو، یاگیلونیا و آدام کمیکویکز در لهستان، تعدادی از دانشگاه‌ها هستند. مکان‌های متعددی نیز به افتخار این دانشمند و همسرش، کوری نامگذاری شده‌اند. یک ایستگاه مترو در پاریس، مرکز تحقیقات هسته‌ای لهستان و یک سیارک و یک هواپیما از شرکت مک‌دانل داگلاس هم نام کوری را یدک می‌کشند.
بدون نظر